«Παρά τη σύνθετη προέλευσή τους, την ευρεία γεωγραφική εξάπλωσή τους και τα
κοσμοπολίτικα ένστικτά τους, οι σύγχρονοι Ελληνες είναι ένας αξιοσημείωτα
ομοιογενής λαός, αισθητά διαφορετικός κατά τον χαρακτήρα από τους γειτονικούς
λαούς, ενωμένος από τον κοινό ενθουσιασμό για τους εθνικούς στόχους και
βαθύτατα πεπεισμένος για την ανωτερότητά του έναντι των άλλων εθνών. Ο
ξεχωριστός χαρακτήρας τους, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή τάση τους να αντιμετωπίζουν
τους μη ελληνικούς πληθυσμούς ως βαρβάρους, αντισταθμίζει, στην πραγματικότητα,
τη μεγάλη ενέργεια και τον ζήλο τους στην αφομοίωση άλλων φυλών. Η προνομιακή
θέση την οποία απέκτησαν ...οφειλόμενη στον ανώτερο πολιτισμό τους, την
ευελιξία τους, τον πλούτο τους και το μονοπώλιο της εκκλησιαστικής εξουσίας, θα
τους επέτρεπαν πιθανώς να εξελληνίσουν μονίμως το μεγαλύτερο μέρος της
Βαλκανικής, αν έδειχναν περισσότερη συμπάθεια προς τις άλλες χριστιανικές
φυλές.
Πάντα ως η πιο πολιτισμένη φυλή στην Ανατολή επηρέασαν τον ένα μετά τον άλλο
τους... κατακτητές τους και τα εντυπωσιακά πνευματικά τους χαρίσματα δικαίως
τους εξασφάλισαν μια λαμπρή θέση στο μέλλον.
Ο έντονος πατριωτικός ζήλος των Ελλήνων είναι συγκρίσιμος με εκείνον των
Ούγγρων. Δύναται να εκφυλισθεί σε αλαζονεία και δυσανεξία. Ενίοτε τυφλώνει την
κρίση τους και τους εμπλέκει σε απερίσκεπτα εγχειρήματα, αλλά παρ’ όλα αυτά
περιέχει την καλύτερη εγγύηση για την τελική επίτευξη των εθνικών στόχων
τους... Το πατριωτικό τους αίσθημα, δυστυχώς, υπόκειται στην εκμετάλλευση
ιδιοτελών δημαγωγών και δημοσιογράφων, που ανταγωνίζονται στην υπερβολή των
εθνικών αξιώσεων και στην κολακεία της εθνικής ματαιοδοξίας.
Σε καμία άλλη χώρα το πάθος της πολιτικής δεν είναι τόσο έντονο. Παθιασμένες
πολιτικές συζητήσεις δίνουν και παίρνουν στα καφενεία. Οι εφημερίδες, που είναι
εξαιρετικά πολυάριθμες και γενικώς μικρής αξίας, καταβροχθίζονται και κάθε
κυβερνητικό μέτρο επικρίνεται και αποδίδεται σε ιδιοτελή συμφέροντα. Η επίδραση
του Τύπου είναι τεράστια, ακόμη και τα γκαρσόνια στα καφενεία και οι υπηρεσίες
στα σπίτια έχουν τη δική τους εφημερίδα και συζητούν με άνεση τα πολιτικά
προβλήματα της ημέρας.
Μεγάλο μέρος της ενέργειας του έθνους ξοδεύεται σε αυτό τον διαρκή πολιτικό
πυρετό, εκτρέπεται από πρακτικούς στόχους και, ούτως ειπείν, εξαερώνεται με τα
λόγια. Η ανεξαρτησία της γνώμης και η κριτική τείνουν προς την απειθαρχία του
δημοσίου τομέα και έχει παρατηρηθεί ότι κάθε Ελληνας στρατιώτης είναι ένας
στρατηγός και κάθε ναύτης ναύαρχος....
Μικρή είναι και η πειθαρχία στις τάξεις των πολιτικών κομμάτων, τα οποία δεν
διατηρούν τη συνοχή τους χάρη σε κάποια ξεκάθαρη αρχή, αλλά χάρη στην προσωπική
επιρροή των ηγεσιών τους. Αποστασίες είναι συχνές και κατά κανόνα κάθε
βουλευτής στο κοινοβούλιο διαπραγματεύεται τους όρους με τον αρχηγό του.
Εξάλλου ο ανεξάρτητος χαρακτήρας των Ελλήνων, εύκολα αποδεικνύεται από το
γεγονός, ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στη Βαλκανική χερσόνησο όπου μια
κυβέρνηση δεν μπορεί να υπολογίσει ότι μπορεί να εξασφαλίσει την απαιτούμενη
πλειοψηφία με επιβολή πειθαρχίας σε ψηφοφορίες. Στις πολιτικές διαμάχες,
ελάχιστοι είναι οι ενδοιασμοί, αλλά επιθέσεις που αφορούν την ιδιωτική ζωή
είναι σπάνιες. Η αγάπη για τον ελεύθερο διάλογο είναι σύμφυτη με το βαθιά
ριζωμένο δημοκρατικό ένστικτο των Ελλήνων. Είναι στο φρόνημα ο πιο δημοκρατικός
ευρωπαϊκός λαός, ούτε ίχνος λατινικού φεουδαλισμού επιζεί και αριστοκρατικές
αξιώσεις γελοιοποιούνται...
Οι Ελληνες επιδεικνύουν μεγάλη πνευματική ζωντάνια. Είναι έξυπνοι, ερευνητικοί,
πνευματώδεις και επινοητικοί, αλλά αβαθείς. Η παρατεταμένη πνευματική
προσπάθεια και η ακρίβεια δεν τους αρέσουν, η δε αποστροφή τους στη
χειρωνακτική εργασία είναι περισσότερο εμφανής. Ακόμη και οι αγρότες είναι
μετρίως εργατικοί. Αφθονες ευκαιρίες ξεκούρασης προσφέρουν οι εκκλησιαστικές
εορτές.
Η επιθυμία για εκπαίδευση είναι έντονη ακόμη και στα χαμηλότερα στρώματα. Τα
ρητορικά και λογοτεχνικά επιτεύγματα ασκούν μεγάλη έλξη στην πλειονότητα από τα
επιτεύγματα στα πεδία της σύγχρονης επιστήμης. Ο αριθμός των προσώπων που
επιδιώκουν τη σταδιοδρομία στα επαγγέλματα του πνεύματος είναι υπερβολικός.
Σχηματίζουν ένα τμήμα της κοινωνίας που περισσεύει, ένα μορφωμένο προλεταριάτο,
που προσκολλάται σε διάφορα κόμματα με την ελπίδα της κρατικής απασχόλησης και
ξοδεύει την ύπαρξή του ασκόπως, περιφερόμενο στα καφενεία και στους δρόμους
όταν το κόμμα τους είναι εκτός εξουσίας.
Από χαρακτήρα οι Ελληνες έχουν ζωντάνια, είναι εύχαρεις, εύλογοι, προσεκτικοί,
συμπαθητικοί, πρόσχαροι με τους ξένους, φιλόξενοι, προσηνείς με τους υπηρέτες ή
τους οικείους τους, ιδιαίτερα απλοί και λιτοί στη συμπεριφορά τους, φιλικοί και
ενωμένοι στην οικογενειακή τους ζωή...
Τα ελαττώματα των Ελλήνων, σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να αποδοθούν στη μακροχρόνια
υποταγή τους σε ξένες φυλές. Η εξυπνάδα τους συχνά εκφυλίζεται σε πονηριά, η
ευρηματικότητά τους σε ανειλικρίνεια, η λιτότητά τους σε απληστία και η
επινοητικότητά τους σε απάτη. Η ανεντιμότητα δεν είναι εθνικό ελάττωμα, αλλά
πολλοί που δεν θα καταδέχονταν να κλέψουν δεν θα διστάσουν να καρπωθούν
παράνομα κέρδη μέσω δολιότητας και παραπλάνησης. Πράγματι, η εξαπάτηση συχνά
ασκείται ανώφελα για την απλή πνευματική ικανοποίηση που παρέχει.
Στην οξύνοια των οικονομικών τους δοσοληψιών, οι Ελληνες παροιμιωδώς υπερτερούν
των Εβραίων, αλλά υπολείπονται των Αρμενίων. Η αξιοσημείωτη ικανότητά τους στις
επιχειρήσεις ορισμένες φορές βλάπτεται από την κοντόφθαλμη προσέγγισή τους, που
τους κάνει να επιδιώκουν το άμεσο κέρδος εις βάρος του μακροπρόθεσμου. Η
ματαιοδοξία και ο εγωισμός τους, που σημειώνεται, ακόμα και από τους πιο
ευνοϊκά διακείμενους παρατηρητές, τους κάνει ζηλόφθονους, απαιτητικούς και
ευάλωτους στην κολακεία.
Από κοινού με άλλους νοτίους ευρωπαϊκούς λαούς, οι Ελληνες είναι ιδιαίτερα
ευέξαπτοι, ο εμπαθής χαρακτήρας τους εύκολα προσβάλλεται από μικρές προκλήσεις
και ασήμαντες λογομαχίες συχνά καταλήγουν σε ανθρωποκτονίες. Είναι θρήσκοι,
αλλά καθόλου φανατικοί, εκτός σε περιπτώσεις πολιτικό-θρησκευτικών θεμάτων, που
θίγουν τις εθνικές τους επιδιώξεις.
Γενικώς, οι Ελληνες μπορεί να περιγραφούν ως ένας έξυπνος, φιλόδοξος και ευρηματικός
λαός, ικανός για μεγάλες προσπάθειες και θυσίες, αλλά ελλιπής σε ορισμένα πιο
στερεά χαρακτηριστικά που οδηγούν στην εθνική μεγαλοσύνη».
