Ο Ιούνης είναι ο μήνας κατά τον οποίον ωριμάζουν τα μήλα, όπως λέει το
σύστιχο,
Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα
Κι ο Ιούνης με τα μήλα
και ονομάζεται πρωτογιούνης έχοντας τη σημασία του προαγωγού, δηλαδή του
πρώτου καλοκαιρινού μήνα.
Κατά την νύχτα της 6ης του μηνός Ιουνίου στον ουρανό
εμφανίζεται ο αστερισμός της Οπλιάς, ή κατά άλλους Πλειάς, ή με τη σημερινή
ορολογία, της Πούλιας. Μέχρι αυτής της ημερομηνίας πρέπει οι άνθρωποι να
θερίσουν τα σπαρτά τους, ειδάλλως αν η Οπλειά τα ιδεί αυτά θα κασιάσουν και δεν
θα θερίζονται εύκολα.
Ο αστερισμός της Πλειάς θεωρείται από τους γεωργούς και τους ποιμένες ως
πολύ σημαντικός, διότι από την κίνηση του στον ουρανό προσδιορίζουν επ ακριβώς
την ώρα κατά την διάρκεια της νύχτας.
Οι Πλειάδες κατά τη μυθολογία ήταν εφτά όπως και τα αστέρια του αστερισμού
και ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες
εμπνεύσθηκαν από τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεότερα χρόνια έγινε γνωστός
σαν Πούλια. Θεωρούνταν θεότητες των βουνών, και από την ένωση τους με το Δία,
τον Ποσειδώνα και τον Άρη γεννήθηκαν θεοί και ήρωες.
Σχετικά πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, η μυθολογία αναφέρει ότι ο
γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις κάνει δικές
του, οπότε οι Πλειάδες μετά από πέντε χρόνια κατατρεγμού, κατέφυγαν στο Δία που
τις έκαμε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον
ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες που προπορεύονται μπροστά
του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.
Ο αστερισμός των Πλειάδων χρησίμευε για τον καθορισμό των εποχών στην
αρχαιότητα, γιατί η εμφάνισή του στην ανατολή γινόταν τέλη Μαΐου και ανήγγελλε
την είσοδο του καλοκαιριού, ενώ η δύση του που προμήνυε την αρχή του χειμώνα.
Θεωρείται ακόμη ως αστερισμός της αγάπης καθώς λέει και το δύστυχο:
Έτην Οπλιά π ανέφανε
τα άστρη της είναι εξι,
όποιος αγάπην αγαπά
να πάει να θκιαλέξει
Στις 24 του μήνα γιορτάζεται από την εκκλησια η μέρα του Αϊ Γιανιού του
Λαμπροφόρου, ημέρα κατά την οποία γεννήθηκε ο Πρόδρομος Ιωάννης ο
Βαπτιστής. Την νύχταν της παραμονής ο κόσμος συνήθιζε να ανάβει λαμπρατσιές
μπροστά από τις πόρτες των οικιών τους, και οι νέοι περιδιάβαιναν τους δρόμους
πηδώντας πάνω από αυτές τραγουδώντας:
Ψύλλοι, ψύλοι φύετε
τσιαί κορκοί ψοφήστε
γιατί ο Άης Γιάννης έρκεται
με την γεροματσούκαν
τσιαι ο Άης Πρόδρομος έρκεται
με το κονταροξύλιν
Και όταν η φωτιά ημέρευε και πήγαινε να σβήσει, από αυτήν άνωθεν
διασκέλιζαν οι γυναίκες και οι γέροντες.
Το πήδημα της φωτιάς, δεν είναι μόνο έθιμο της Κύπρου, αλλά και όλου του
Ελληνισμού, καθώς και άλλων μή Χριστιανικών λαών. Η 6η Οικουμενική
σύνοδος το θεώρησε ως αντιβαίνων την Ορθόδοξη θρησκεία και το απαγόρευσε
θέτοντας ως τιμωρία τον αφορισμό όσων πολιτών και την καθαίρεση όσων κληρικών
δεν εσυμμορφούντο, χωρίς όμως να επιτύχουν την εξάλειψη του. Το εθιμο
εξακολουθούσε στα Κυπριακά χωριά και πόλεις ακόμη μέχρι πρώτινων λίγων
δεκαετιών, οπότε με την απότομη ανάπτυξη του πολιτισμού και τον εύκολο πλουτισμό
και την ευμάρεια, αφέθηκε να εκλείψει.
Στο τέλος του μήνα στις φωτιές του Αϊ Γιαννιού, ριχνόταν για να καεί το
παραδοσιακό λουλούδινο στεφάνι το οποίο οι νοικοκυραίοι κρέμαζαν στα ανώγια των
θυρών τους την 1η του Μάη.
Ακόμα την παραμονή τα Αϊ Γιανιού γινόταν η αναβίωση του Κλήδονα ενός εθίμου
κατά το οποίον ελάμβανε χώρα μια λαϊκή μαντική διαδικασία σύμφωνα με την οποία
οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα σπίτι όπου μια από αυτές της οποίας
και οι δύο γονείς ήταν εν ζωή, αναλάμβανε να φέρει το αμίλητο νερό, δηλαδή εν
όσο το κουβαλούσε από το πηγάδι δεν έπρεπε να ομιλεί, αλλά να τηρεί απόλυτη
σιωπή. Γι αυτό συνήθιζαν να το κουβαλούν τη νύχτα ώστε να μην συναπαντούν
κάποιο γνωστό που θα τις χαιρετούσε. Ακολούθως το άδειαζαν σε ένα
πήλινο δοχείο στο οποίο η κάθε κοπέλα έριχνε κάποιο προσωπικό πολύτιμο
αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο Κλήδονας δηλαδή το πήλινο δοχείο, σκεπαζόταν με
κόκκινο ύφασμα και κλειδωνόταν ώστε να μην ανοιχτεί από κανένα και παρέμενε όλη
τη νύχτα υπό το φως των άστρων για να ξεστριστεί, δηλαδή υπό το φως των
αστεριών και του φεγγαριού να αποχτήσει μαγικές ιδιότητες, ενώ οι κοπέλες πριν
κοιμηθούν μελετούσαν τα παρακάτω λόγια:
Ριξε το βλέμμα σου φεγγάρι μου στο σκοτάδι απόψε σε καλώ,
για να σκορπίσεις το φως σου πάνω σε τούτο το νερό
Ξορκισμένο να ναι από κακό, κι ευλογημένο μόνο με το καλό.
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει.
Το άνοιγμα του κλήδονα γινότανι το πρωί
που έβγαινει ο ήλιος. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή οι κοπέλες βλέπουν στα όνειρα
τους τον μελλοντικό τους σύζυγο.
Το φεγγαρόνερο που φτιαχνόταν από το
αμίλητο νερό το χρησιμοποιούσαν κατά παντός μαγικού καιρού. Ξέπλεναν τα σώματα
των νεογνών, έπλεναν όλο το σπίτι ώστε να μην τους πιάνει το μάτι και η
γρουσουζιά, ακόμα δια του ραντίσματος να ψοφούν οι ψύλλοι και οι κορκοί, και
τέλος οι πεφωτισμένες έβαζαν φεγγαρόνερο σ' ένα δοχείο κι άναβαν γύρω του
κεριά, ώστε να δουν οράματα και τα μελλούμενα.
